Bütçede faiz-yatırım istikrarı yeniden değişiyor. TBMM’de görüşülmekte olan 2023 Mali Yılı Bütçesinin toplam büyüklüğü 4 trilyon 469,6 milyar lira olurken, bunun 565,6 milyar lirası gelecek yıl yapılacak faiz ödemeleri için ödenek oldu. Bu fiyat, 2022 varsayımının gerçekleşmesine göre yüzde 71,5’lik bir artışı ifade ediyor ve ülke tarihinde bir yılda yapılacak en büyük faiz ödemesi anlamına geliyor. Türkiye 2023 bütçesinden 565,6 milyar lira faiz ödemeye hazırlanırken, bütçenin yüzde 12,7’si iç ve dış borç faiz ödemelerine gidecek. Son beş yılda bütçede faiz yükü artmaya devam ederken, 2015’te yüzde 13’e ulaşan yatırımların payı geriliyor. 2023 yılında toplam bütçe ödeneklerinin sadece yüzde 7,9’u yatırım için kullanılacak.
Devletin iç ve dış borçlara ödediği faiz yükünün 2017 yılında başarılı bir şekilde yüzde 8,4’e düşürülmesinin ardından sonraki dönemde yeniden başlayan yükseliş eğiliminin 2023 yılında da devam edeceği, bütçede faiz-yatırım istikrarının devam edeceği belirlendi. olumsuz bir şekilde bozulmaya devam edecektir.
TBMM’de görüşülen 2023 Mali Yılı Bütçesinin toplam büyüklüğü 4 trilyon 469,6 milyar lira olurken, bunun 565,6 milyar lirası gelecek yıl yapılacak faiz ödemeleri için ödenek oldu. Bu tutar, 2022 varsayımının gerçekleşmesine göre yüzde 71,5’lik bir artışı ifade ediyor ve ülke tarihinde bir yılda yapılacak en büyük faiz ödemesi anlamına geliyor.
Nereden nereye?
1990’lı yılların sonunda bozulan makroekonomik dengeler sonucunda çığ gibi büyüyen bütçede faizin payı 2000 yılında yüzde 43,7’ye, ekonomik krizin en ağır şekilde yaşandığı 2001 yılında ise yüzde 51’e ulaşmıştır. Kriz sonrası uygulamaya konulan ekonomik programla 2002 yılından itibaren gerilemeye başlayan, 2003 yılından itibaren tek parti yönetiminin sağladığı istikrar ve güçlü görünümle hızlı bir düşüş gösteren oran, 2004 ve 2005 yıllarında yüzde 40’lara ulaştı. 2009’da yüzde 30’un, yüzde 20’nin altına düştü ve 2017’de yüzde 8,4’e geriledi.
16 yıllık kesintisiz düşüşün ardından yükselmeye başlayan bütçedeki faiz yükü 2018’de yüzde 8,9’a, 2019’da yüzde 10’a, 2020’de yüzde 11,1’e yükseldi. 2021’de yüzde 11,3’e yükseldi. Bu yılın ilk on ayında yüzde 11,5 olan söz konusu oranın yıl genelinde yüzde 11,6 olacağı iddia edilirken, son yılların en yüksek payı yüzde 12,7 ile faize verildi. 2023 bütçesine konulan ödenek.
Faiz-yatırım istikrarı bozuluyor
2000-2015 döneminde bütçede kamu yatırımlarına ayrılan pay, devletin faiz yükündeki gözle görülür azalma ile ters orantılı olarak artarken, son yıllarda tam tersi bir eğilim söz konusudur. Faiz yükü halen tolere edilebilir düzeyde olmakla birlikte, son yıllardaki artış eğiliminin devam etmesi ve yatırımlardaki sistematik düşüş olumsuz bir gelişmeye işaret etmektedir.
Faiz giderlerinin toplam vergi gelirleriyle dahi karşılanamadığı 2001 yılında bütçenin yüzde 51’i faize giderken, yatırımların payı yüzde 5,7’de kalmış ve toplam yatırım ödeneğinin yaklaşık 9 katı faiz ödemesi yapılmıştır. .
2005 yılından itibaren artmaya başlayan yatırımların payı, 2010 yılında ilk kez yüzde 10’u aşarak 2015 yılında bütçede yüzde 13,4’e ulaştı. Bütçenin sermaye transferleri” kalemleri, 2021’de yüzde 9,8, bu yılın ilk on ayına göre yüzde 7,7 oldu. 2023 bütçesinde kamu yatırımları için yüzde 7,9 oranında toplam 353,1 milyar lira ödenek ayrıldı. Buna göre kamu yatırımlarının yüzde 160’ının faiz ödemesi gelecek yıl yapılacak.
2013’te yatırımlar faizi aştı
2001 yılında 9 kat faiz ödemesi yapılırken, takip eden dönemde yatırım-faiz farkı yatırım lehine gelişmiş ve 2013 yılında ilk kez yatırım indirimi faiz indirimini geçmiştir. Söz konusu yılda 50 milyar TL faize, 51,4 milyar TL yatırıma ayrıldı. 2013’te yüzde 97,3’e gerileyen faiz/yatırım istikrarı, 2017’de yüzde 67,3’e geriledi. Yani 2013-2018 dönemini kapsayan 6 yılda devlet faiz ödemesinden daha yüksek bedelle yatırım harcaması yaptı.
Önümüzdeki dönemde tekrar yükselişe geçen ve bu yılın ilk on ayında yüzde 149,3’e yükselen faiz/yatırım istikrarı, 2023 ödeneklerine göre yüzde 160,2 seviyesinde olacak. Yani gelecek yıl devlet yatırıma harcayacağı bedelin bir buçuk katından fazlasını yerli ve yabancı faiz ödemelerine aktaracak.
Devlet 20 yılda 1,5 trilyon faiz ödedi.
2003 yılı başından bu yıl Ekim ayı ortasına kadar olan 20 yıllık dönemde merkezi yönetim bütçesinden yapılan faiz ödemelerinin toplam bedeli 1 trilyon 515,3 milyar liraya ulaştı.
Aynı dönemde devletin yatırım harcamalarının kümülatif tutarı ise 1 trilyon 191,6 milyar lira oldu. Diğer alanlarla birlikte toplam bütçe harcaması 11 trilyon 891,5 milyar lira oldu. Söz konusu dönemde toplam kümülatif bütçe giderlerinin %12,7’si faize giderken, yatırımların payı %10 seviyesinde kalmıştır. Bu dönemde 11 trilyon 68,4 milyar liraya ulaşan vergi tahsilatından toplam bütçe giderlerinin yüzde 75’i karşılanırken, faiz giderleri yüzde 17,1 ile vergi gelirlerinin yaklaşık beşte birini yuttu.
BAKIR
